Yazı: Selin Çiftçi
Köpe Family was here
Abstract: This article is a review about the exhibition "Between Empires, Beyond Borders: The War and Armistice Years through the Eyes of the Köpe Family" hosted by SALT Beyoğlu. The exhibition delves into the memories of the Köpe family, who witnessed Ottoman Empire’s modernization period as well as its withdrawal from the world stage. On the one hand, the archive of the family narrates the last periods of the Austro-Hungarian and Ottoman empires with the testimony of the Köpe Family, a Hungarian family that established a mobilized life between both geographies, while on the other hand, it also makes visible the central position and cosmopolitan identity of Istanbul in that period.
Fotoğraflardan, mektuplara, karikatür çizimlerinden ses kayıtlarına kadar geniş bir temsil düzlemine yayılan Köpe Ailesi arşivi, bir aile yaşamının tehlikeye düşen sürekliliğini, yok olmaya yüz tutmuş genişliğini; gün geçtikçe değiştirilip, dönüştürülen ve nihayetinde evcilleştirilen İstiklâl Caddesi’nde, SALT Beyoğlu’nun ev sahipliğinde çok sesli olarak yeniden oluşturuyor.
Köpe Ailesi, Selanik, 1903, Antoine Köpe Arşivi Elizabeth Childress izniyle Yönetmen Nefin Dinç’in Teksas’taki yüksek öğrenimi sırasında tesadüfen karşısına çıkan arşiv, bir yandan, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı imparatorluklarının son dönemlerini her iki coğrafya arasında mobilize bir hayat kurmuş Macar bir aile olan Köpelerin tanıklığıyla aktarırken, bir yandan da dönemin İstanbul’unun merkezi konumunu ve kozmopolit kimliğini de görünür kılıyor. İstanbul’da, sosyal, kültürel ve siyasal pek çok değişime ister istemez dahil olan ailenin hikâyesinin, aradan geçen yaklaşık 150 senede Beyoğlu’nda yeniden bir yer bulmuş olması, Arnolfini’nin Evlenmesi’nde (Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw) Jan van Eyck’in imzası gibi bir “buradaydım” deme şekli, bir tür görgü tanıklığı. Bu hikâyenin anlatıcıları Antoine ve ağabeyi Taïb, yetenekleri ve imkânları doğrultusunda bizlere palimpsest bir dönem kesiti sunuyorlar. Antoine’ın anılarıyla nostaljik ve melankolik bir havaya bürünen bu zengin kesit, ironi içeren çizimlerle mizahını ortaya koyarken, Taïb’in saray muhabiri gözüyle çektiği fotoğraflarla kendi bilgisini yeniden üretiyor. Sontag’ın ifadesiyle; oturma odalarımızda sessizce seyredip, dinlediğimiz savaşlara tanık olmuş bir insan evladı olarak, Antoine’ın 1945’ten sonra kaleme aldığı ve çoğunluğu I. Dünya Savaşı anılarından oluşan hatıratındaki yenilen “asker" ve her iki dünya savaşına da tanık olmuş “insan” halleri bu melankoliyi anlamayı kolaylaştırırken, değişen dünya düzenine olan kızgınlık, sergiye sinen nostalji duygusunun muhtemel kaynağını oluşturuyor. Savaş sırasında, o anda ya da o anın hemen sonrasında çizilen karikatürlerine nazaran, Antoine’ın her şey olup bittikten sonra kaleme aldığı bu anılar, sonradan gelişen kültürel, politik etkenlerin ışığında yazılmış, hatta belki savaşın çıplaklığından ötürü oto sansüre maruz kalmış olsalar dahi, retrospektif bir gerçeği tarif etmekten geri kalmıyorlar.
Çapa’daki Macar Askerî Hastanesi’nin Amiral Souchon, Enver Paşa ve Avusturya-Macaristan Büyükelçisi’nin eşi Markiz Palavicini katılımıyla gerçekleştirilen açılış töreni, İstanbul, 10.04.1916, Fotoğraf: Taïb Köpe, Antoine Köpe Arşivi, Elizabeth Childress izniyle Sergi boyunca Taïb’in fotoğrafları ise bir alıntı, veciz bir söz gibi tek seferde ifade edebiliyor anlatmak istediğini. Fotoğraflarının bir kısmını dönemin oryantalist bakan gözlüğüyle çok satan Fransız dergisi L’Illustration’a belli aralıklarla servis eden Taïb’in, 1909’da Talimhane’den kalkan Osmanlı isimli balondan çektiği hava fotoğrafları tarihi yarımadanın dokusuna, Sarayburnu yapılarına, ya da dönemin ulaşımına dair pek çok veriyi aynı anda sunarken, kapitülasyonların kaldırılmasını kutlamak için toplanan kalabalığı, savaşa destek veren gösterileri ya da savaş dönemi Alman, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu vatandaşlarının toplumun bir parçası olduğunu açık eden fotoğrafları İstanbul’un hareketliliğine, canlılığına referans oluştururken, aidiyetlerin ve sınırların geçirgenliğini de simgeleştiriyor.
